"...Wielka szkoda, że ta wspaniała kobieta tak podle wyszła za mąż..."

Napisałam swego czasu post traktujący o ślubach we wczesnośredniowiecznej Skandynawii. Dzisiaj będzie za to kontrastowo: o tym, co się działo, gdy kończyła się miłość, rozchodziły się interesy rodów, czy też pojawiał się inny "obiekt zainteresowania". Czyli o rozwodach po prostu.

W  pojęciu Skandynawów z epoki wczesnego średniowiecza ceremonia ślubu nie nakładała na parę młodą więzów do końca życia. Rozwody mieściły się w naturalnym porządku świata, wszak rozwodzili się nawet bogowie i legendarni przodkowie rodów. Jak to pisze Snorri Sturluson w Heimskringla, norweskim eposie historycznym:

9. O małżeństwie Njorda
Njord wziął sobie żonę zwaną Skade, lecz ona nie pozostała przy nim i wyszła za Odyna

Przyczyny rozwodu, jeśli wierzyć sagom, były podobne do dzisiejszych: niezgodność charakteru, spory o majątek, a nawet problemy z pożyciem seksualnym: z tego powodu właśnie jedna z bohaterek Sagi o Njallu, Unn, opuściła swego męża Hruta (jak to wyznała swemu ojcu: „Gdy tylko zbliży się do mnie, członek jego nabrzmiewa i staje się tak wielki, że w żaden sposób nie może wejść we mnie; a przecież próbujemy różnych sposobów, wszystko daremnie” s.39). Cytat, który umieściłam w tytule, pochodzi z "Sagi rodu z Laxdalu". Tak o swej krewnej wyraża się niejaki Thorolf. Thordis, odważna, rozsądna i zdecydowana, skontrastowana jest w opowieści ze swym mężem Thordem, człowiekiem chwiejnym i tchórzliwym. Owa para rozstała się w niedługi czas po tym, jak padły słowa Thorolfa.

Za przyczynę do rozwodu uznawano także zachowania mogące budzić obawy co do orientacji seksualnej współmałżonka. Przykładem może być historia Thorda z Sagi Rodu z Laexdalu:

Thord porwał się na równe nogi i pobiegł na Górę Sądową, tam wezwał świadków i ogłosił, ze się rozwodzi z Aud. Jako powód rozwodu podał, że nosi ona męskie spodnie z rozporkiem jak jaki dziwoląg, co jest w  połowie chłopem, a w połowie niewiastą.

Procedury prawne w wypadku rozejścia się małżonków były bardzo proste: wystarczyło wygłosić przy świadkach odpowiednie formuły. Zgoda drugiej strony nie była konieczna. Łatwość tego rozwiązania jak również i fakt, że z inicjatywą rozwodu mogła wyjść kobieta często zadziwiały cudzoziemców. Ślad tego zdziwienia można znaleźć chociażby w relacji Ibrahima ibn Jakuba opisującego obyczaje Duńczyków (za: J. Jentsch, s. 91).

Biorąc pod uwagę znane z sag przykłady, wydaje się, że do rozwodów dochodziło wśród par bezdzietnych; posiadanie dzieci musiało stanowić pewną barierę w tym względzie.

Rozwód musiał zostać potwierdzony oficjalnie na obradach thingu. Konieczność publicznego ogłoszenia tego faktu wydaje się oczywista, gdy weźmiemy pod uwagę listę konsekwencji, a zwłaszcza zmiany w układzie ekonomicznym i społecznym pomiędzy dwoma rodami. Rozejście się pary małżeńskiej mogło uruchomić lawinę wydarzeń (zwłaszcza sporów majątkowych) mającą wpływ na losy ludzi wiele dziesiątków lat później.

Jeśli zaś chodzi o osobiste losy małżonków, mogli oni od chwili ogłoszenia rozwodu szukać sobie nowych partnerów. Mundr (suma płacona przez pana młodego) i heimanfylgja (posag panny młodej) zaś stawały się własnością kobiety. Mocne uszczuplenie majątku po rozwodzie musiało stanowić czynnik hamujący dla niejednego mężczyzny chcącego porzucić swą życiową partnerkę.

Bibliografia

Sagi:

Edda Poetycka tł. A. Załuska-Strömberg, Wrocław 1985

Heimskringla, tł. http://jlukaszewski.republika.pl/heimskringla.html

Saga o Egilu, tł. A. Załuska-Strömberg, Poznań 1974

Saga o Eryku Rudym, tł. A. Waśko, Kraków 2006

Saga o Gunnlaugu Wężowym Języku,

Saga rodu z Laxdalu, tł. A. Załuska-Strömberg, Poznań 1973

Saga o Njalu, tł. A. Załuska-Strömberg, Poznań 1968

Opracowania naukowe:

T. Ewing, Viking Clothing, 2006

P.G. Foote, M. Wilson, Wikingowie, Warszawa 1975

J. Jentsch, Women in the Viking Age, 1991

William R. Short, Icelanders in the Viking Age, 2010

L. P. Słupecki, Mitologia skandynawska w epoce Wikingów, Kraków 2003